Psikolojiyle az-çok ilgilenenler bilir zaten bu deneyi. Zimbardo, bir psikolog, ki kendisinin bu deneyinden sonra araştırmalara katı etik kurallar getirilmiştir, Stanford'da, temel olarak, insanlara verilen rollerin davranışlarına olan etkisini araştırmak amacıyla, üniversitenin bir kısmını hapishane şekline sokup deneye gönüllü olanları da rastgele gardiyan veya mahkum olarak ayırır. Deney iki hafta sürecektir ve katılımcılar her gün için belli bir miktar para alacaklardır. Hapishanede mahkumların uyması gereken kurallar vardır ve gardiyanlar da düzeni korumakla yükümlüdür. Garip olan, sonradan edinilen bu rollerin ne kadar içselleştirileceğidir...
Tarihin en korkutucu iki psikoloji deneyinden biri işte böyle başlar. Tabii ki, böyle bi konuya da film çekilmeden durulmaz! Alman versiyonu olan "Das Experiment"i yarıda bırakmıştım ben. Filmi geçtim, beni Almanca geriyor çünkü :p o dilin üstüne, bir de olacakları çekemezdim. Sonra dün, hasra, betül ve ben, yeni vizyona girdiğini öğrendiğimiz Amerikan versiyonuna gittik: The Experiment. Kurgu olsa, bu kadar gerilmem, eminim de.. Gerçek olduğunu bilmek çok etkiledi, tahmin ettiğim gibi. İnsanların içindeki şiddetin nerelere varabileceğini bir kez daha açık seçik gördüm diyebilirim. Tabi, filmden gece 10'da çıktıktan sonra, hasra ve betül'ün "eve gidince de Alman versiyonunu izleyelim" diye tutturmaları sonucunda, bütün gerilimim yerini şaşkınlığa bıraktı o ayrı :p - Adrien Brody'nin oyunculuğunu pek beğendiğimi de belirtmeden geçemeyeceğim :)
p.s : Tarihin en korkutucu iki deneyinden diğeri Milgram'ın deneyidir. Ve sağlam olmayan kaynaklardan öğrendiğim bilgilere göre, Zimbardo ve Milgram lisede sınıf arkadaşıdır! Vay o sınıftaki diğer çocukların haline... :p
p.s 2 : İngilizce olmakla beraber, Zimbardo'nun deneyi hakkında hazırlanmış, gerçek görsellerin ve bazı videoların bulunduğu site de tam burada !! :) hatta bu yazının görseli de oradan alınma.
p.s : Tarihin en korkutucu iki deneyinden diğeri Milgram'ın deneyidir. Ve sağlam olmayan kaynaklardan öğrendiğim bilgilere göre, Zimbardo ve Milgram lisede sınıf arkadaşıdır! Vay o sınıftaki diğer çocukların haline... :p
p.s 2 : İngilizce olmakla beraber, Zimbardo'nun deneyi hakkında hazırlanmış, gerçek görsellerin ve bazı videoların bulunduğu site de tam burada !! :) hatta bu yazının görseli de oradan alınma.
16 yorum:
ee azcık deneyi anlatsaydın yaf :D
bu arada o bilgi ekşiyse pek güvenemedim ben ama çok mantıklı ikisinin arkadaş olması :D hahaha :D
anam anam.. ben çok merak ettim bunu. aşırı hem de. çok guzel gozukuyo.anlattığın kadarıyla!
yani sonuç kısmı için demiştim :D
ya, dur ben onu iyice bi araştıriim bakiim, merak ettim :D hem ekşi kutsal bilgi kaynağımızdır, ne demek güvenemedim!! :p :D
@Jove : ya öyle sinema harikası bi film değil ama, gerçek olması değerini arttırıyor işte dediğim gibi :) o yüzden izle derim ! ilgini çektiyse seveceksindir kesin..
ben o kutsal bilgi kaynağının saçma salak bi yazarıyım misal, ne demek kutsal bilgi kaynağı :D araştır doru düzgün D:D:D:D:D:D:
yaa jove, deney ztn başlı başına mükemmel, film de güzeldir diye umuyorum ama beraber gideceğim kimse yok çok acıklı :(
bu arada jove ne kadar güzel bi nick'tir ya, artık ne demekse. benim gibi j harflerine sarmış bi insan için özellikle pek tatlı :D:D
John Fowles'ın Büyücü adlı kitabını okursanız (ki filmi de mevcuttur.) orada da ana karaktere farkında olmadan uygulanan bir psikolojik deney sözkonusu. Farkında olarak yapmak Experiment için konuşacak olursak, böyle bir etki bırakıyorsa; farkında olunmadan yapılan bir deneyin nasıl olabileceğini kitabı okuyunca anlayabilirsiniz.
Büyücü, hem okunacak kitaplar hem de izlenecek filmler listesine alınmıştır, teşekkürler :)
milgram ve zimbardo' nun lisede sınıf arkadaşı oldukları sadece bir söylenti. ortada belge yok.
bazen birşeyi ortaya koymak için sınırları zorlamak gerekir. bu adamların yaptığı da o. sonuçta kimseye zorla birşey yaptırmadılar.
das experiment filmi berbattı. sanatsal birşey yapmaya çalışmışlar ama olmamış.
sondan başliyim :p das experiment'i izlemedim, ama the experiment için de geçerli, filmin iyi olması değil de, deneyin gerçek olması, etkileyiciliğini sağlayan şey zaten. yoksa titanic'in de o kadar oscar almasına imkan yok mesela :p
onun dışında, kimseyi zorlamadılar ama kimse de bişeleri bilerek girmedi o deneye. mahkum seçilme olasığımın olduğu bi deneye gönüllü olmazdım mesela ben, para için de olsa :) ama sınırları zorlama konusunda katılıyorum, araştırdıkları şeyden bağımsız olarak, insanın şiddete olan eğilimini bulmuş olsalar da.. özellikle zimbardo için geçerli bu.
lise arkadaşlıkları konusunda ise kaynağımın sağlam olmadığını yazmıştım :) ama olsalar, sence de hoş olmaz mıydı? :p
deneye katılanlar öncesinde basit bir olasılık hesabı yapmalıydı bence. önemli bir ders daha var orada. insanın para için neler yapabileceğini gösteriyor bize.
tabi aynı sınıfta olmaları hoş bir rastlantı olurdu. ama deneylerde sınırı biraz aşmalarına neden olmazdı. belki hayatta karşılaştıkları bazı şeyler yüzünden bu hale geldiler. onları suçlayamazsın ki. kim bilir zimbardo hayatta nelerle karşılaştı. mesela hitler viyana güzel sanatlar akademisine kabul edilseydi belki despot bir lider değil, ünlü bir ressam olarak karşımıza çıkardı.
ama deneye katılanlar, bütün bu prosedürden haberdar değildi. yazıda verdiğim linkte de bi video var mesela, deneye katılmayı kabul eden bi adam, bi gün durup dururken apar topar polis tarafından tutuklanıyor ve öyle "hapse" atılıyor ve gardiyanlar da başka katılımcılardan oluşuyor. böyle bi şey olacağını söylememeleri asıl sorun zaten. ama onlar da haklı bi yandan, deneyin doğasını bozmak istemiyorlar. yine de artık bunları yapmak imkansız, etik kurallar nedeniyle :)
hayat şartları tabi ki etkilidir ama zimbardo'nun da halinde bi sorun yok bence. aksine çok yaratıcı olduğunu düşünüyorum, her şeye rağmen başarılı bi deney bile diyebiliriz bütün bu sonuçlara bakıldığında. rollerin, davranışlar üzerindeki etkisini hayli hayli kanıtlamış hatta, 2 haftadan az bi sürede.
asıl bu olaydan sonra, zimbardo neler yaşadı, benim daha çok ilgimi çeker :)
teşekkürler bu arada yorumlar için, güzel bi muhabbet oldu/oluyor :)
ama deneklere herşeyi anlatırsan başarılı bir deney olmaz ki. omlet yapmak için birkaç yumurtayı kırmalısın. öğretmiş olmaları lazım.
peki zimbardo'nun böyle bir deneyi yapmasının nedeni ne? sadece gelecek nesillere bilgi birikimi bırakmak mı, ün mü, para mı?
bence milgram' ın deneyi insanlık için çok daha faydalı.
zimbardo'nun amacı, bi üniformanın, insanlara nasıl bi güç sağladığını bulmaktı. ki bu bulgular türkiye için çok da önemli şu an. biliyosun, durmadan on binlerce polis alınıyor devlete.. peki, bu polislerin deneydeki gardiyanlardan farkı var mı sence? üniversitelerdeki, liselerdeki olayları düşündükçe, bu filmi her gün gördüğümüzü de fark ediyorum aslında. bu yüzden zimbardo'yu bencillikle suçlamam zor :) ki adamın böyle bi öngörüsü olduğunu da hiç düşünmüyorum.
bana nietzsche' nin güç istencinden etkilenmiş gibi geliyor.
Yorum Gönder